Artykuły

W ostatnich latach w Polsce obserwuje się znaczny wzrost liczebności i zasięgu kleszczy. Zjawisko to jest widoczne również w innych krajach Europy Centralnej. Przyczyną ekspansji kleszczy jest globalne ocieplenie klimatu, które sprzyja zimowaniu kleszczy, rosnąca ilość obszarów ugorowych i chronionych (użytki ekologiczne) oraz wyeliminowanie zwyczaju wiosennego wypalania traw. Kolejna przyczyna to częstsza migracja ludzi i zwierząt.

Gdzie i kiedy kleszcze atakują najczęściej?
Ich występowanie nasila się około marca i kwietnia, a trwa aż do końca jesieni, do października/listopada. Łagodna zima oraz wilgotne lato sprzyjają rozrodczości i małej umieralności kleszczy, co powoduje zwiększenie tempa ich rozprzestrzeniania się. Kleszcze atakują już wszędzie – na obszarach zalesionych, w ogrodach i parkach, ale też na osiedlowych trawnikach w aglomeracjach miejskich. Spotyka się je często w wysokiej trawie 
i niskich krzakach. Trudno je zauważyć – są bardzo małe i mogą wisieć przyczepione do spodniej części liścia czy źdźbła trawy.

Które gatunki kleszczy są groźne dla ludzi 
i zwierząt?
Kleszcze są wektorami przenoszącymi choroby niebezpieczne dla życia ludzi i zwierząt. Kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus) w przeciwieństwie do kleszcza pospolitego (Ixodes ricinus) nie jest istotnym wektorem chorób groźnych dla człowieka, ale odgrywa bardzo ważną rolę w chorobach niebezpiecznych dla zwierząt – jest głównym nosicielem babeszjozy u psów. Babeszjoza (piroplazmoza) należy do grupy zoonoz wywoływanych przez pierwotniaki Babesia canis. Babeszjoza jest chorobą odkleszczową rzadko wykrywaną u ludzi – chorują psy. Zwykle przebiega gwałtownie i nieleczona lub rozpoznana zbyt późno może zakończyć się śmiercią. Borelioza wywołana przez krętki z rodzaju Borrelia burgdorferi, afzelii i garinii (przenoszone przez kleszcze Ixodes ricinus) charakteryzuje się problemami skórnymi, stawów, układu nerwowego i serca. Wirusowe kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to choroba ośrodkowego układu nerwowego przenoszona przez kleszcze Ixodes ricinus. Tularemia jest przenoszona bezpośrednio i pośrednio przez wodę, pokarmy, powietrze, niektóre stawonogi 
i kleszcze (w Europie Centralnej nosicielami są kleszcze łąkowe i pospolite).

W jaki sposób i dlaczego kleszcz atakuje ssaki?
Żerowanie na ssakach pozwala kleszczom zakończyć swój cykl rozwojowy i złożyć jaja. Po przywarciu do gospodarza, kleszcz wędruje, szukając ciepłego, wilgotnego, dobrze ukrwionego miejsca 
– zakamarków ciała o nieowłosionej cienkiej skórze, czyli miejsc predylekcyjnych takich jak pachy, doły podkolanowe, uszy, szyja, nasada włosów, genitalia, fałdy piersiowe, palce u nóg. Pasożyt wycina w skórze otwór, przez który wprowadza swój aparat ssąco-kłujący, aż do naczyń krwionośnych, jednocześnie wstrzykuje substancję znieczulającą i tamującą krwawienie. Około 80% ofiar kleszcza nie odczuwa ukłucia. Nie ma rany. Kleszcz ma tylko 0,8-1 mm i jest zbyt lekki, aby pobudzić nasze narządy czucia.

Jak rozpoznać infestację kleszczy? Jakie są objawy kliniczne?
Rozpoznanie infestacji to stwierdzenie obecności kleszcza na powierzchni ciała zwierzęcia. Skutkiem przyssania się kleszcza może być powstanie miejscowej reakcji skórnej lub małych guzków zapalnych (mikroropni). Jeżeli nie ma kleszcza, a doszło do zakażenia, diagnostyka może być utrudniona, ponieważ objawy kliniczne towarzyszące niektórym chorobom odkleszczowym mogą być słabo wyrażone.

Jak ograniczyć ryzyko chorób odkleszczowych?
Profilaktyka przeciwko kleszczom powinna być stosowana przez cały okres ich aktywności. Polega na codziennym badaniu przeglądowym zwierząt (każdego znalezionego pasożyta należy usunąć) 
i stosowaniu preparatów przeciwko pajęczakom. Pamiętajmy, że czas skutecznego działania środka może być różny u kleszczy różnych gatunków. 
U psów i kotów, przewożonych do obszarów, na których endemicznie występują kleszcze i choroby przez nie przenoszone, należy regularnie stosować wspomniane preparaty. Jeżeli jest możliwość należy unikać lub ograniczyć dostęp zwierząt 
do obszarów znanych z występowania dużej liczby kleszczy w okresach roku, gdy są najbardziej aktywne.

Jak zmniejszać zagrożenie środowiskowe kleszczami we własnym ogrodzie?
Moim zdaniem nie jest to możliwe. Nie jesteśmy 
w stanie przecież usunąć wszystkich obszarów „zieleni” z naszego ogródka czy też zabronić naszym zwierzakom wylegiwania się na trawie. Jedyną skuteczną metodą jest profilaktyczne stosowanie środków pajęczakobójczych w okresie występowania kleszczy.