Artykuły

Na pytania odpowiada dr. inż. Anna Wierzbicka, zoolog i leśnik z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu

Przez postępujące zmiany klimatu kleszcze stały się problemem cało­rocznym. Te groźne pasożyty przenoszą choroby śmiertelne zarówno dla ludzi jak i zwierząt.

W jaki sposób dochodzi do iniekcji kleszcza w ciało człowieka lub zwierzęcia?

Kleszcz wkłuwa się w skórę swojej ofiary, jednocześnie wypuszczając ślinę, w której znajdują się substancje przeciwbólowe i przeciwzakrzepowe. Powodują one, że w ogóle nie czujemy momentu wkłucia. W ślinie kleszcza mogą znajdować się różnego typu zarazki, np. wirus kleszczowego zapalenia mózgu.

Na jakich gatunkach drzew występują kleszcze? Jak dochodzi do ich pojawienia się na ludziach i zwierzętach?

Te pasożyty występują zarówno w lasach liściastych, jak i iglastych, a także w parkach, ogródkach działkowych, na skwerach. Wszędzie, gdzie jest wilgotno, rośnie trawa, krzaki, paprocie, będą występowały kleszcze. W takim właśnie środowisku mogą zapolować na swoją ofiarę. Na skoszonym trawniku występuje ich dużo mniej. Kleszcze trzema parami nóg trzymają się listka, a jedną parę wysuwają do przodu. Mają na niej organy odpowiedzialne za odczuwanie temperatury i zapachu, pełnią one rolę czułków. Jeśli wyczują nimi człowieka lub zwierzę, spadają na swoją ofiarę. To oznacza, że spadną na nas, gdy przejdziemy i potrącimy listek czy źdźbło trawy, na którym siedzą. Dlatego zwykle najpierw znajdują się na naszych nogach, a dopiero potem wędrują wyżej, szukając miejsca, w którym skóra jest cienka i dobrze ukrwiona, by łatwo im się było w nią wkłuć. Najczęściej są to zgięcia skóry pod kolanami, w pachach, pachwinach, zgięciach łokci, za uszami.

Czy każde wkłucie się kleszcza w skórę zwierząt i ludzi jest groźne dla zdrowia?

Nie każde wkłucie się tego pajęczaka oznacza zakażenie groźną chorobą. Jednak kleszcze, ponieważ żerują na zwierzętach, są nosicielami bakterii i wirusów, które mogą stać się groźne dla człowieka. Mogą przenosić wiele niebezpiecznych dla życia ludzi chorób, z których najczęstszą jest borelioza, a najgroźniejszą – kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Nie zawsze jednak wkłucie się w naszą skórę przez kleszcza zakażonego wirusem KZM kończy się zachorowaniem.

Czy kleszczowe zapalenie mózgu przenoszą tylko dorosłe kleszcze?

Wszystkie formy kleszcza są niebezpieczne zarówno dla ludzi jaki i zwierząt: larwy, nimfy, samice. Nawet te malutkie osobniki, które wydawałoby się nam na pierwszy rzut oka, nie są w stanie się wkłuć.

W jaki sposób najlepiej chronić się przed kleszczami i zakażeniem kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM)?

Należy stosować repelenty, czyli środki ochrony przed kleszczami, a oprócz tego odpowiednio się ubierać na każdy spacer na łonie natury. Zakładać długie spodnie, idąc do lasu lub parku, niezależnie od pogody. Im szczelniej będziemy ubrani, tym większa szansa, że kleszcz odpadnie, zanim wbije się w naszą skórę. Miejsce po wkłuciu kleszcza powinno się zdezynfekować wodą utlenioną. Jeśli po pewnym czasie na skórze pojawi się zaczerwienienie lub rumień, trzeba iść do lekarza. Warto to zrobić również, jeśli po 7-28 dniach od wkłucia kleszcza pojawią się objawy przypominające grypę. Jeśli bowiem nasz układ odpornościowy nie poradzi sobie z pierwszą fazą zakażenia i nie zwalczy wirusów, to po kilku dniach po zakończeniu fazy grypopodobnej, wirusy dostają się do ośrodkowego układu nerwowego. Mamy wtedy do czynienia z neurologiczną postacią choroby. W przypadku wystąpienia postaci neurologicznej KZM, konieczna jest hospitalizacja. W Polsce co roku występuje ok. 200-350 zachorowań na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych spowodowanych przez wirus KZM u ludzi. Najczęściej jest to zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z wysoką gorączką i bardzo silnym bólem głowy. Może także dojść do zapalenia mózgu z zajęciem jego głębokich struktur, do porażenia obwodowego, a nawet zgonu.

Czy istnieje szczepionka przeciw KZM?

Wirus kleszczowego zapalenia mózgu ma dosyć prostą budowę, dlatego szczepionka na niego jest jedną z najbardziej efektywnych szczepionek. Nie zaobserwowano też powikłań poszczepiennych, więc nie trzeba się ich obawiać. Można szczepić już dzieci, które ukończyły 1. rok życia. Dzieci częściej są ofiarami kleszczy, gdyż biegają wśród drzew, kładą się na trawie. Nie ma jednak górnej granicy wieku, kiedy można zastosować szczepienie. Jest ono polecane także osobom starszym.

W jakich częściach Polski najczęściej obserwuje się występowanie kleszczowego zapalenia mózgu?

Patrząc na mapę występowania w Polsce innej groźnej choroby odkleszczowej o której wspominałam, czyli boreliozy, widać, że kleszcze występują i atakują swoje ofiary wszędzie. KZM na pewno bardziej intensywnie występuje na wschodzie Polski: okolice Puszczy Białowieskiej, Lublina, Mazury, Suwałki, gdzie jest dużo lasów, parków narodowych, co sprzyja dużej różnorodności zwierząt. Jednak nie wolno zapominać, że również w parkach miejskich spotkamy dużo kleszczy. Te ektopasożyty mogą być przenoszone przez ptaki czy drobne gryzonie.